historia

Początkowo szopa parowozowni mieściła cztery parowozy. W roku 1909 rozbudowano ją do ośmiu stanowisk, tak jak wygląda to dziś. Dodano wtedy cztery, dłuższe stanowiska, od 5 do 8. [SZOPA]

W parowozowni pracowało ogółem 20 osób, wśród nich 2 maszynistów. Pierwszym naczelnikiem parowozowni był pan Brunon Anders. Kierował parowozownią od jej powstania w 1907 roku września 1939 roku. W okresie II Wojny Światowej naczelnikiem parowozowni był Niemiec Ernst Schmidt. 2 lutego 1945 naczelnikiem został Jan Siwek, a 1 czerwca 1945 Franciszek Bartkowiak, który pełnił tę funkcję do 31 października 1964 roku. Od 1 listopada 1964 do 18 października 1976 roku naczelnikiem był Florian Prałat. Następnie Bolesław Urban (od 1 listopada 1976 do września 1980 roku). Od 1 listopada 1980 roku do 31 marca 2011 naczelnikiem był Witold Wojtkowiak.Od 1 kwietnia 2011 roku naczelnikiem był Mariusz Kokornaczyk. W środę 29 czerwca 2016 roku Prezes Zarządu PKP CARGO Maciej Libiszewski, Marszałek Województwa Wielkopolskiego Marek Woźniak, Wicemarszałek Wojciech Jankowiak, Starosta Wolsztyński Janusz Frąckowiak oraz Burmistrz Wolsztyna Wojciech Lis podpisali umowę o utworzeniu instytucji kultury na Parowozownia Wolsztyna. Jej pierwszym dyrektorem został Andrzej Jabłoński, a obecnie jest nim Wojciech Marszałkiewicz. Naczelnikiem został natomiast Tomasz Opaska.

Wracając do początków parowozowni w Wolsztynie, wtedy jeszcze Wollstein, stacjonowały tu dwa pruskie parowozy T3 (TKh1), a następnie także BR91 (TKi3). Parowozy TKh1 i TKi3 miały mały zasięg, dlatego w okolicy zbudowano dużo stacji umożliwiających uzupełnienie zapasów wody, np. w Kargowej. Służące do tego żurawie wodne były budowane m. in. w Nowej Soli.

Są to jedne z najstarszych żurawi wodnych w Polsce zbudowane w 1901 roku. Do dziś można zobaczyć na nich niemieckie napisy producenta. Ciekawostką naszych żurawi wodnych jest to, iż nie posiadają one "odwadniacza", tzn zaworu, którym spuszczana jest woda z pionowego słupa po zamknięciu zaworu żurawia. Aby pozostająca tam woda nie zamarzła w okresie zimy, żurawie wyposażono w piece węglowe. Zimą tworzone specjalne dyżury osób, które zajmowały się paleniem w tych piecach, aby nie doszło do zamarznięcia wody. Obecnie wykorzystywany jest tylko jeden żuraw znajdujący się przy kanale oczystkowym koło parowozowni. [ŻURAW WODNY]. Pierwszego września 1939 roku o godzinie 17:15 dworzec kolejowy w Wolsztynie został podpalony przez zawiadowcę stacji Radlika. Przeniesiono go wtedy do drewnianego baraku. Barak ten stał on aż do 2016 roku obok budynku dworca. [DWORZEC] Po wojnie zbudowano nowy dworzec i oddano go do użytku 25 stycznia 1961 roku. Obecnie trwa w Wolsztynie budowa nowego Zintegrowanego Centrum Komunikacyjnego, która ma być zakończona w październiku 2020 roku.

W czasie wojny zwiększono ilostan parowozów do około 30 sztuk. Były to m. in. parowozy Pd5, TKi3, Tp4 oraz Od2. Docierały one wtedy z zaopatrzeniem wojsk niemieckich aż na tereny ZSRR. Największy rozkwit parowozownia przeżywała w latach 70 i 80. Pracowało tu wtedy około 320 osób, w drużynach na parowozach 200. Na inwentarzu było wtedy 35 parowozów z tego 18 - 25 pod parą każdego dnia! dzienny rozchód węgla wynosił od 80 do 120 ton, a maszyniści wyrabiali od 250 do 320 godzin miesięcznie. Parowozy z Wolsztyna obsługiwały wtedy pociągi pasażerskie na wszystkich liniach, zdawcze pociagi towarowe (Wolsztyn - Konotop - Nowa Sól - Głogów, Wolsztyn - Sulechów, Wolsztyn - Zbąszynek, Wolsztyn - Leszno i Wolsztyn - Luboń) oraz pociągi tranzytowe. Były to przede wszystkim parowozy towarowe Ty2/Ty42 oraz parowozy osobowe Ok1. Dodatkowo cały czas pracował jeden parowóz wykonujący manewry na stacji w Wolsztynie. Inne parowozy wykonywały również manewry w Sulechowie, Nowej Soli, dokąd na podmianę drużyny dojeżdżały pociagami osobowymi czy w Grodzisku Wielkopolskim, gdzie stacjonowały dwa parowozy do obsługi ruchu w kierunku do Opalenicy i Kościana oraz trzeci właśnie na manewrach. Nasze parowozy prowadziły pociagi tranzytowe (nr 27 085 oraz 27 083) do stacji Güben Wilhelm-Pieck-Stadt, przede wszystkim z drewnem sosnowym z Rosji do NRD oraz tzw. "eszelony", czyli wojskowe transporty wojsk radzieckich. Wolsztyńskie parowozy prowadziły je od Leszna, a czasami już od Ostrowa Wlkp. Jechały one przez Sulechów, Czerwieńsk i Krosno n/O aż do Wilhelm-Pieck-Stadt. W drodze powrotnej od granicy parowozy prowadziły na Śląsk pociągi złożone z pustych węglarek dwuosiowych w ilości nawet do 50 wagonów (50 x 10metry=500 metrów!) Za szybkie i sprawne odesłanie węglarek przysługiwała wtedy specjalna premia! Do Leszna pociągi te miały następujące numery 77 082, 77 084 i 77 084. Dalej od Leszna były "przemianowane" na inny już numer. Jeden parowóz pracował jako tzw. "popych" w Smolnie Wielkim na trasie do Sulechowa. Duże transporty towarowe oraz "eszelony" były wspierane na stromym odcinku Smolno Wielkie - Sulechów dodatkowym parowozem, najczęściej Ty2. Parowóz ten nie był zahaczany do składu, a pchał go od tyłu, tak długo, aż parowóz prowadzący na czele mógł już sam uciągnąć cały skład. Ponieważ na stacji Smolno Wielkie był długi odcinek torów można tam było zatrzymać skład i dostawić owy "popych". Czas ten wykorzystywali jadący "eszelonami" żołnierze radzieccy na załatwianie swych potrzeb fizjologicznych. Po kilku takich transportach przejście lasem wzdłuż torów było wręcz niemożliwe. Dlatego z rozkazu władz wojskowych wybudowano tam długi budynek szalet. Ze względu na transporty wojskowe nakazywano utrzymywanie w sprawności wieży wodnej i 3 żurawi wodnych na stacji w Kargowej. Niestety po zaprzestaniu tych transportów wieża wodna w Kargowej została rozebrana. W latach 70 i 80 ilość pociągów przejeżdżających przez stację w Wolsztynie była bardzo dużo. Stacja była ciągle zajęta. Kiedy powrotne pociągi z Gubina wracały z pustymi węglarkami przez Wolsztyn do Leszna i chciano je zatrzymać na stacji na krzyżowanie z innym pociągiem, podmianę drużyny lub wyposażenie parowozu zdarzało się tak, że składy pociągu były za długie i nie mieściły się na stacji, od nastawni WL do WL1. Chciano wtedy rozbudować stację poszerzając torowisko w kierunku jeziora. Opracowano już nawet stosowne plany. Niestety nic z tego nie wszyło. Bywało również i tak, że powracający z Gubiana parowóz z pociagiem towarowym dobiarał wodę na poszczególnych stacjach, ale węgiel musiał mu starczyć z Gubina aż do Wolsztyna. Niestety czasami parowóz zatrzymywał się z pustym tendrem Kargowej lub w Żodyniu a na pomoc musiał wyruszać inny parowóz z Wolsztyna. Po dotarciu do Wolsztyna parowóz udawał się na kanał oczystkowy, gdzie stały już zazwyczaj 4 inne parowozy! Na kanale oczystkowym pracowały wtedy 4 osoby. Przy każdym z trzech dźwigów węglowych stał jeden parowóz. Dźwigi węglowe pracowały wtedy jeszcze ręcznie. Napęd elektryczny pojawił się dopiero później. Dla przykładu, aby wyposażyć parowóz Ty2, który zabiarał 12 ton węgla musiano wsypać do niego 24 wózki z węglem! Zdarzało się i tak, że parowóz prowadzący tzw. "eszelon" zamiast ustawić się w kolejce oczekujących na wyposażenie parowozów podjeżdżał na kanał oczystkowy przez punkt kontrolny i obrotnice pomijając kolejkę oczekujących parowozów!No cóż władza radziecka miała wtedy swoje prawa!Parowozownia, to nie tylko szopa i parowozy. Przed parowozownią znajduje się obrotnica z 1908 roku.

Na silniku do dziś widnieje tabliczka znamionowa. To warto sfotografować! Początkowo średnica obrotnicy wynosiła 16,08 metrów. 19 grudnia 1949 roku powiększono ją do 20 metrów wykorzystując do tego obrotnicę z Kożuchowa. Próbnego obciążenia obrotnicy dokonano parowozem Ok1. W lipcu 2002 roku poszerzono obrotnicę do 20,5 m. Owe pół metra różnicy pozwala obrócić parowóz Pm36-2. Obrotnica posiada napęd elektryczny oraz ręczny. Można ją obracać ręcznie, korbą z budki gdzie znajduje się silnik lub drągami zamocowanymi w odpowiednich otworach po obu stronach obrotnicy. Ten ostatni sposób wymaga jednak dużego wysiłku. [OBROTNICA]

Za parowozownią znajduje się stara wieża wodna z 1907 mieszcząca 100m3 wody. Jest ona nadal sprawna. Woda do parowozowni jest doprowadzana z pobliskiego jeziora Berzyńskiego. (Widok od strony fabryki mebli na wieżę i warsztaty). Wieże wodne, które podlegały pod zarząd w Wolsztynie znajdowały się również w Kargowej (zbiornik metalowy, 80m3, ujęcie wody z ziemi) Grodzisku Wlkp. (zbiornik metalowy 120m3, ujęcie wody pitnej, dodatkowo zasilanie w wodę węzła kolejowego w Grodzisku) oraz wieża wodna w Konotopie (zbiornik betonowy, ujęcie wody z pobliskiego kanału). Przy parowozowni znajdują sie również warsztaty, zasieki węgla, kanał oczystkowy oraz 2 stare dźwigi węglowe, które są nadal sprawne. Niestety najstarszy dźwig z 1907 roku produkcji Friedenwelde został rozebrany w 1999 roku. Do rozładunku węgla z wagonów stosuje się obecnie również nowoczesny dźwig na szynach.

Parowozownia widok od strony fabryki mebli

Pociąg specjalny przed semaforem na linii z Sulechowa

W rejonie stacji znajdują się dwie nastawnie WL przy parowozowni oraz WL 1 po drugie stronie stacji. Znajdują się tam ławy nastawcze firmy Lehmann & Co AG Berlin z roku 1903 a w nastawni WL aparat blokowy z roku 1891. Nastawnia WL jest nastawnią dysponującą. Obsługuje ona 3 semafory wjazdowe oraz 5 semaforów wyjazdowych. To właśnie tu znajduje się kabina, z której zapowiada się słyszane na peronie odjazdy i przyjazdy pociągów. Patrząc od strony nastawni pierwsza linia to szlak do Leszna, następnie do Konotopu, dalej do Poznania. Nastawnia WL 1 po przeciwległej stronie stacji znajduje się przy starym moście dla pieszych. Obsługuje ona 3 semafory wyjazdowe oraz 2 semafory wjazdowe na liniach z Sulechowa i Zbąszynka. Semafory wjazdowe znajdują się za wiaduktem widocznym w oddali nad torami. Do dnia dzisiejszego nasze parowozy są wykorzystywane w planowym ruchu towarowym i pasażerskim. [STACJA]

Występują one także na planach filmowych. Parowóz Ty42-148 można było zobaczyć 26. kwietnia 2000 roku w programie pana B. Wołoszańskiego w TVP1, a Ok1-359 przemieszcza się w różnych ujęciach w filmie "Pogranicze w ogniu" z Cezarym Pazurą i Olafem Lubaszenko w roli głównej. Parowóz ten będziemy też mogli zobaczyć w filmie R. Polańskiego "Pianista". Miejmy nadzieję, że parowozy z Wolsztyna będzie można podziwiać także w następnych latach.

I L O S T A N P A R O W O Z Ó W

Ok1

Wykorzystanie zdjęć i materiałów dla celów komercyjnych tylko za zgodą autora!
Copyright (c) by Wojtek Lis